اطلاعات کلی
1،4- دی اکسان مایعی شفاف و بیرنگ است [1National Toxicology Profile (NTP). 14th Report on Carcinogens for 1, 4-Dioxane (2016) (PDF)] که بویی ضعیف و خوشایند دارد [2The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-dioxane Draft (2012) (PDF)]. این ماده، نوعی ماده شیمیایی صنعتی مصنوعی است که بعنوان تثبیت کننده و حلال استفاده می شود [3Environmental Protection Agency (EPA). Fact Sheet: Emerging Contaminant 1,4-Dioxane April (2014) (PDF)] و ممکن است تحت عنوان دی اکسان، 1،4- دی اکسید دی اتیلن یا اکسید دی اتیلن نیز به این ماده اشاره شود [4US National Library of Medicine. Hazardous Substances Data Bank (HSDB) (Search term: ‘dioxane’)]. معادل ها و اسامی متعددی برای آن وجود دارد؛ برای اطلاعات بیشتر به بانک داده های مواد خطرناک (HSDB) مراجعه نمایید [4US National Library of Medicine. Hazardous Substances Data Bank (HSDB) (Search term: ‘dioxane’)].
بر اساس داده های بدست آمده از حیوانات آزمایشگاهی، 1،4- دی اکسان توسط آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) بعنوان گروه 2B، موادی که احتمالا برای انسان سرطانزا هستند، طبقه بندی می شود [5International Agency for Research on Cancer (IARC). Monograph summary, Volume 71 (1999) (PDF)]. وقتی که این ماده به موشها، موش های صحرایی و خوکهای گینه خورانده شد، باعث افزایش بروز تومور در قسمت های مختلف بدن از جمله پوست، کبد، حفره بینی و غده پستانی گردید [5International Agency for Research on Cancer (IARC). Monograph summary, Volume 71 (1999) (PDF)]. شواهد کافی برای ارزیابی سرطانزا بودن 1،4- دی اکسان در انسانها وجود ندارد. در مطالعه کوچکی که بین سالهای 1954 و 1975 روی مشاغل انجام شد، مشخص شد که در بین موش هایی که در محل کار در معرض غلظت های کم 1،4- دی اکسان بودند، مرگ و میر افزایش پیدا نکرد [6Buffler P, et al. “Mortality follow-up of workers exposed to 1,4-dioxane.” Journ of Occ Med 1978;20:259.].
اثرات مخرب مواجهه با 1،4- دی اکسان عبارتند از آسیب به کبد و کلیه که در نتیجه میزان بالای مواجهه اتفاق می افتد [2The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-dioxane Draft (2012) (PDF)]. سوزش چشم و بینی در نتیجه مواجهه با میزان کمی از این ماده و در کوتاه مدت گزارش شده است [2The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-dioxane Draft (2012) (PDF)].
کاربردهای اصلی
از قدیم 1،4- دی اکسان برای تثبیت ماده شیمیایی به نام 1،1،1- تری کلرواتان (TCA) استفاده می شد [2The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-dioxane Draft (2012) (PDF)]. استفاده از TCA در سال 1996 در ایالات متحده آمریکا به دلیل خاصیت تاثیرگذاری آن بر تقلیل لایه ازن، محدود شده است و باعث می شود که دیگر به این منظور مورد استفاده قرار نگیرد [2The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-dioxane Draft (2012) (PDF)].
معمولا، 1،4- دی اکسان بعنوان واکنشگر آزمایشگاهی و بعنوان حلالی برای تولید استات سلولوز، سلولوز اتیل، سلولوز بنزیل، لاک، پلاستیک، جلا، رنگ، رنگ مو، رزین، روغن، چربی، وکس، گریس، پلیمرهای پلی وینیل و خمیر چوب استفاده می شود [1National Toxicology Profile (NTP). 14th Report on Carcinogens for 1, 4-Dioxane (2016) (PDF)]. این ماده بعنوان واسطه شیمیایی، کاتالیزگر پلیمریزه شدن و واسطه استخراج و همچنین در تولید پلاستیک، لاستیک و آفت کش نیز مورد استفاده قرار گرفته است [2The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-dioxane Draft (2012) (PDF)].
1،4-دی اکسان کاربرد اندکی بعنوان سیالی عامل برای سنجش فعالیت نوری و رادیواکتیویته و تصفیه کننده بدن در نتیجه استفاده از مواد مخدر نیز دارد. همچنین می تواند بعنوان حلال اسپکتروسکوپیک-فوتومریک و عامل تولید فیلترهای غشایی نیز عمل کند [4US National Library of Medicine. Hazardous Substances Data Bank (HSDB) (Search term: ‘dioxane’)].
مروری کلی بر مواجهه در محیط زیست
اگرچه داده های کمّی اندکی در رابطه با سطح مواجهه عموم وجود دارد، منابع مواجهه با 1،4- دی اکسان (به ترتیب اهمیت مورد انتظار) عبارتند از هوای محیط و هوای آزاد، آب آشامیدنی، غذا و مواجهه پوستی ناشی از محصولات مصرفی [7The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-Dioxane (2012) (PDF)].
داده های جدیدی از نظارت بر هوا قابل دسترس نیستند. اما انتظار می رود که غلظت این ماده در مجاورت منابع نقطه ای مانند محل های آلوده بیشتر باشد [7The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-Dioxane (2012) (PDF)].
1،4- دی اکسان در آب شیر می تواند در حین دوش گرفتن، حمام کردن و شستشو- منابع مواجهه- تبخیر شود [7The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-Dioxane (2012) (PDF)]. این ماده در آب قابل حل است و می تواند از طریق خاک وارد آبهای زیرزمینی شود.
از طریق بسته بندی تهیه شده از مواد حاوی 1،4-دی اکسان، ممکن است غذا آلوده گردد یا اینکه ممکن است محصولی که با آفت کش حاوی 1،4-دی اکسان سمپاشی شده، آلوده گردد [1National Toxicology Profile (NTP). 14th Report on Carcinogens for 1, 4-Dioxane (2016) (PDF)،8Environment and Climate Change Canada. Screening Assessment for the Challenge – 1,4-Dioxane (2010)].
ممکن است میزان باقیمانده ای از 1،4- دی اکسان در محصولات مصرفی مانند شامپوهای شوینده، مواد آرایشی و بهداشتی و مواد دارویی نیز مشاهده شود [7The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-Dioxane (2012) (PDF)]. در حین تهیه این محصولات، 1،4- دی اکسان می تواند در حین تغلیط اکسید اتیلن یا گلیکول اتیلن، بعنوان ماده فرعی تشکیل شود [7The Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for 1,4-Dioxane (2012) (PDF)]. اگرچه این تکنیک برای از بین بردن 1،4- دی اکسان پیش از افزودن ترکیبات اتوکسیلات شده است، اما همچنان ممکن است وجود ناخالصی از جمله نگرانی ها باقی بماند.
در قدیم، 1،4- دی اکسان به ندرت در حین ارزیابی ها و اصلاحات محل، مورد بررسی قرار می گرفت، زیرا روش های قدیمی تحلیل به شکلی قابل اعتماد این ترکیب را تشخیص نمی دادند [9Environmental Science and Engineering Magazine. 1,4-Dioxane: A Little Known Compound (2002)]. معمولا دانش کنترل اصلاحات در حال رشد است و آژانس محافظت از محیط زیست (EPA) 1،4- دی اکسان را بعنوان “آلاینده در حال ظهور” طبقه بندی کرده است [3Environmental Protection Agency (EPA). Fact Sheet: Emerging Contaminant 1,4-Dioxane April (2014) (PDF)].
اماکن معمول آلوده به 1،4-دی اکسان عبارتند از محل های انتشار حلال و مناطقی که از تولید پلاستیک تریفتالیت پلی اتیلن (PET) آب زائد و پسماند خارج می شود [3Environmental Protection Agency (EPA). Fact Sheet: Emerging Contaminant 1,4-Dioxane April (2014) (PDF)].
مروری کلی بر مواجهه در محل کار
هم استنشاق و هم تماس پوستی مسیرهای مهمی از مواجهه با 1،4- دی اکسان در محل کار محسوب می شوند [10European Chemicals Bureau. European Union Risk Assessment Report: 1,4-Dioxane (2002) (PDF)].
صنعتی که دارای بیشترین تعداد کارگرانی است که در مواجهه با 1،4- دی اکسان قرار دارند، تولید دارو و مواد دارویی است و پس از آن می توان به خدمات حرفه ای، علمی و فنی اشاره نمود. بزرگترین گروه های شغلی که در معرض مواجهه با این ماده هستند، کارشناسان فنی و تکنسین های مواد شیمیایی و در درجات بعد، شیمی دانان و اپراتورهای ماشین آلات کارخانجات تولید مواد شیمیایی هستند.
یک ارزیابی اروپایی مواجهه با این ماده شیمیایی در محل کار، مدلهایی را برای سه سناریوی مواجهه ارائه داد از جمله تولید 1،4-دی اکسان، فرمول سازی محصولاتی که حاوی این ماده هستند و کاربرد (خود دی اکسان یا محصولات حاوی آن) [10European Chemicals Bureau. European Union Risk Assessment Report: 1,4-Dioxane (2002) (PDF)]. پیش بینی می شود که مواجهه پوستی در حین استفاده از محصولات تمیز کننده فلز که حاوی دی اکسان هستند (5/1 میلی گرم/سانتیمتر مربع پوست/روز)، بالاترین میزان است. تخمین های مواجهه استنشاقی در حین فرمول سازی محصول، بالاترین میزان بودند؛ بعنوان مثال، افزودن 1،4- دی اکسان و ترکیب و بسته بندی محصول نهایی (غلظت معمول تخمین زده شده در 40 میلی گرم/مترمربع).
